Poczucie własnej wartości, samoocena, samopoczucie

W poprzednim artykule zaprezentowałam rozważania dotyczące podstaw traktowania siebie jako kogoś wartościowego

i godnego szacunku. Jednak pomimo tej wiedzy ludzie nie zawsze czują się tak, jak prezentuje to nauka, bądź filozofia. Dlatego warto na wstępie uświadomić sobie, że bycie wartością nie jest równoznaczne z poczuciem własnej wartości. To kim jest człowiek, nie zawsze warunkuje to, jak się z tym czuje.

W literaturze przedmiotu można znaleźć wiele pojęć odnoszących się do własnego „ja”, m. in: obraz siebie, samowiedza, samoświadomość, samopoczucie, samoocena i poczucie własnej wartości. Wielu naukowców stosuje zamiennie powyższe terminy, co wynika z dość różnie, często niejasno określonych relacji zachodzących między tymi pojęciami. W artykule tym zaprezentowano podstawowe definicje terminów stosowanych w niniejszej pracy w celu uniknięcia niewłaściwej ich interpretacji.

Słownik języka polskiego termin poczucia własnej wartości stawia na równi z pojęciami godność, szacunek do siebie samego[1]. Analizując różne poradniki dotyczące kształtowania poczucia własnej wartości, można natrafić na definicję, która brzmi następująco: „moja wartościowa tożsamość zasługująca na wszystko co dobre”[2].

Na szczególną uwagę zasługuje również koncepcja Nathaniela Brandena, wybitnego psychoterapeuty i pisarza z Los Angeles, według której, poczucie własnej wartości to „wiara w skuteczność własnego umysłu, w umiejętność myślenia, uczenia się, dokonywania właściwych wyborów, podejmowania właściwych decyzji, radzenia sobie ze zmianami”[3]. Natomiast najważniejsze czynniki, filary - jak określa je N. Branden, które wpływają na jego kształt to: świadome życie, samoakceptacja, odpowiedzialność za siebie, asertywność, życie celowe, prawość i uczciwość.

Interpretując powyższe definicję, można zatem stwierdzić, że poczucie własnej wartości jest to świadomość a zarazem odczuwanie własnej godności, a co za tym idzie, przyznanie swojej osobie pewnych praw, umiejętności i możliwości.

Przez niektórych autorów pojęcie poczucia własnej wartości stosowane jest zamiennie z pojęciem samooceny. Zestawienia tego dokonuje m.in. „Słownik psychologii” definiując te terminy jako „postawę wobec siebie lub własną opinię na swój temat czy też ocenę samego siebie”[4].

W niniejszym artykule przyjmuje się jednak, że samoocena to „uogólniona, względnie trwała ocena siebie jako osoby"[5]. Jako elementy składowe zawiera w sobie ocenę własnej atrakcyjności fizycznej, umiejętności interpersonalnych, poczucia humoru, czy też różnych, innych umiejętności. Warto również zwrócić uwagę na definicję która zakłada, iż samoocena jest to „postawa wobec samego siebie, zwłaszcza wobec własnych możliwości oraz innych cech wartościowych społecznie"[6]. Ważne w tej definicji jest zaznaczenie, iż człowiek liczy się z tym, jaki może być odbiór jego osoby przez społeczeństwo ze wzglądu na cenione w społeczeństwie wartości.

W związku z powyższymi rozważaniami, samoocenę możemy rozumieć jako obraz własnej osoby, który zależy od tego, jak widzimy sami siebie oraz tego, jak oceniają nas inni, ważni dla nas ludzie. Można zatem przyjąć koncepcję Carra głoszącą, że „samoocena leży u podstaw poczucia wartości" [7], należy jednak pamiętać, że są to dwa różne obszary odnoszące się do naszego „ja”.

Pojęciem często mylonym z poczuciem własnej wartości jest pojęcie samopoczucie, czyli stanu psychicznego lub fizycznego odczuwanego bezpośrednio przez daną osobę[8]. Jest on często uzależniony od nastoju, tzn. zabarwienia emocjonalnego wszystkich przeżyć, zarówno doświadczane subiektywnie i relacjonowane, jak również możliwe do obserwacji przez otoczenie[9]. Natomiast poczucie własnej wartości kształtuje się u człowieka przez wiele lat.  Budowane jest na bazie kontaktów z rodzicami, rówieśnikami, środowiskiem szkolnym, czy w późniejszych etapach - środowiskiem zawodowym.

 Aurelia Golda