Fenomen wartości człowieka

 Fenomen wartości człowieka.

Chcąc podjąć trud wychowania, a co za tym idzie kształtowania poczucia własnej wartości u młodego człowieka, warto ustalić czym ono tak naprawdę jest.

Dlatego na początku niniejszej pracy pochylono się nad tematem wartości człowieka jako zjawiska, które w literaturze przedmiotu przysparza wiele trudu i kontrowersji.

Problematyka wartości przewija się przez całą światową myśl filozoficzną od Sokratesa po XXI wiek. Natomiast sam termin "wartość" pochodzi od słowa być wartościowym, mieć znaczenie (valor od valere) i wszedł do słownika pod koniec XIX wieku. Do tego momentu filozofowie posługiwali się pojęciem "dobro"[1].

Zdefiniowanie wartości nie jest rzeczą prostą. Według W. Tatarkiewicza "zdefiniowanie wartości jest trudne, jeśli w ogóle możliwe (...). To, co wygląda na definicję wartości, jest raczej zastąpieniem wyrazu przez inny wyraz mniej więcej to samo znaczący albo jest jego omówieniem"[2]. Określa się tym terminem:

-        to, co cenne,

-        co zgodne z naturą (działające lub wartościujące),

-        czego chcemy, cel, przedmiot (aktualnego lub potencjalnego) dążenia,

-        czego pożądamy,

-        co zaspokaja potrzeby, zainteresowania,

-        co dostarcza zadowolenia, przyjemności,

-        co powinno być,

-        co lepiej, żeby było niż nie było,

-        co zobowiązuje, apeluje do odbiorcy,

-        co domaga się istnienia (realizacji)[3].

Zgodnie z teorią filozofów rozróżniamy kilka kategorii wartości. I tak Eduard Spranger (niemiecki teoretyk, filozof, pedagog i psycholog) wyodrębnia wartości: teoretyczne, estetyczne, społeczne, polityczne, ekonomiczne, religijne. Ciekawą hierarchię wartości podał Max Scheller (filozofniemiecki, przedstawicielfilozofii praktycznej).  Według niego najniższe są wartości hedonistyczne, czyli przyjemnościowe. Wyżej sklasyfikował wartości utylitarne, to znaczy użyteczne oraz są witalne, związane z biologią. Ponad nimi umieścił wartości duchowe (kulturowe), do których zaliczył wartości estetyczne, prawne i poznawcze, natomiast na samym szczycie piramidy Schellera znalazły się wartości religijne[4].

System i hierarchia wartości są cechą każdej kultury. Są one uzależnione od przeszłości historycznej, tradycji narodowych tworzących daną kulturę, warunków społeczno - ekonomicznych, stosunków międzyludzkich i własnościowych czy systemu sprawowania władzy. W warunkach szybkich przemian społecznych, politycznych i ekonomicznych rozwijają się nowe wartości, a dotychczas istniejące zyskują nowy wymiar lub ulegają procesom destabilizacji. Zmieniają się nie tylko pojedyncze wartości, ale także całe systemy. Pojawia się więc pytanie, czy istnieją wartości niezmienne? Takie, które nie są uzależnione od takich czy innych czynników. Analiza literatury przedmiotu podaje, że przykładem wartości stałych są te, które wynikające z prawa naturalnego, prawa przyrodzonego, które posiada każdy ze względu na sam fakt bycia człowiekiem[5]. Prawa tego nikt nie nadał, więc jest ono prawem niezbywalnym. Na jego podstawie oparte jest min. nauczanie społeczne Kościoła, wg którego do najważniejszych wartości zalicza: godność człowieka, prawa człowieka, wolność człowieka, życie (także nienarodzonych a już poczętych), a także równość, sprawiedliwość, solidarność[6].

Pojawia się kolejny problem dotyczący natury wartości, jej charakteru, źródeł i mechanizmów powstawania. Jedną z ważniejszych spraw jest kwestia subiektywizmu i obiektywizmu wartości:

-        Subiektywistyczna koncepcja wartości zakłada, że o wartości decyduje nie rzeczywistość, ale człowiek i jego subiektywne uczucie. Zgodnie z tą koncepcją nie ma wartości samych w sobie, a więc istniejących obiektywnie. Pojawiają się one jako rezultat naszych subiektywnych doznań (percepcji, odczuć) i są uzależnione od odniesienia się do kogoś lub czegoś. Wartości są więc zmienne, zależne od czasu, miejsca i okoliczności oraz od tego, kto się do nich odnosi i w nich uczestniczy. Wartości są zatem subiektywnym zjawiskiem świadomości człowieka tzn., że poza jego świadomością nie istnieją i nie mają sensu.

-        Obiektywistyczna koncepcja wartości głosi, że wartości istnieją niezależnie od tego, jak oceniają je ludzie, niezależnie od ich upodobań i zainteresowań. Wartościom przysługuje charakter absolutny i autonomiczny. Takie ujęcie jest dowodem na pojmowanie wartości jako dobra samego w sobie[7].

Na podstawie powyższych rozważań, przyjmuje się tezę istnienia świata wartości obiektywnych, w którym człowiek posiada niezbywalną wartość i godność.

Po próbie ustalenia czym jest wartość człowieka, warto przyjrzeć się temu, jaki ma ona wpływ na osoby będące w jej zasięgu. W literaturze przedmiotu znaleźć można pojęcie fenomenu wartości. Wskazuje ono na fakt, że wartość jest zjawiskiem niezwykłym i wyjątkowym. Niezależnie od przyjętej filozofii, każdy spotkał się kiedyś z czymś, co przedstawiało dla niego wartość. Doświadczenie wartości rodzi w człowieku zachwyt. Im dłużej przebywa się w świecie wartości, tym bardziej czuje się szlachetny i dowartościowany. Świat wartości usprawiedliwia bycie i istnienie człowieka, wprowadza w jego życie blask sensu. Również Viktor Frankl, wybitny austriacki psychiatra i psychoterapeuta, uznawał istnienie obiektywnie istniejących wartości i sensu. Uważał, że jedno prowadzi do drugiego, tzn., że wartość wskazuje sens a sens jest wartością. Zatem doświadczenie wartości nie żąda od człowieka czynu, ale pozwala mu po prostu być „tu i teraz”. Uświadamia, że wartościowym jest się także bez jakiegokolwiek działania[8].

            Przyjmując za Janem Pawłem II, głównym przedstawicielem nauczania społecznego Kościoła, że nadrzędną wartością jest człowiek w jego człowieczeństwie (…) i to właśnie osoba posiada swą godność, która jest wartością najwyższą, bezwzględną w świecie bytów stworzonych[9], można mówić o istnieniu pewnego fenomenu wartości człowieka. Twierdzenie to zakłada, że człowiek jest wartością bez względu na to jaki jest, co robi i czego dokonał, ale przez sam fakt istnienia. Natomiast samo jego pojawienie się na świecie winno wzbudzać podziw i szacunek innych jak i jego samego. Zatem poczucie własnej wartości ściśle wiąże się z wiedzą na temat kim jestem i jak się z tym czuję.

 Aurelia Golda